Verwarrende eenvormigheid

In deze video besteden we aandacht aan het archetype van de Trickster en de Shapeshifter. In het Double Healix model vallen deze verwante archetypen onder het principe Divergentie. We laten zien hoe de verwarring die deze archetypen veroorzaken, vaak een tegengesteld doel dient: eenduidige en doelgerichte Convergentie. Andersom geldt dat eenduidigheid juist vaak verwarrend kan zijn. Double Healix houdt zich bezig met de spanningsvelden in belangrijke vragen, zoals: wat is goed, wat is waar en wat is vrij? Voor teams en groepen maken we deze vragen werkbaar met ons nieuwe boek Team Transformatie in Twaalf Stappen en het kaartspel Breng je team in kaart.

Verbatim tekst:

De trickster in teams

De mens is een verhalenverteller. We structureren onze werkelijkheid met verhalen, en in ons sociale leven zijn we constant bezig met het vertellen van onze verhalen aan elkaar. Van kleine verhalen over hoe je dag was en wat je hebt meegemaakt, tot grote verhalen over macro-economie en oorlog. Maar andersom structureren verhalen ook onze werkelijkheid. Want mede door de verhalen van anderen vormen we onze meningen en standpunten. Door die verhalen krijgt onze eigen wereld vorm..

Als je wilt leidinggeven of goed wilt samenwerken, is het raadzaam om je te verdiepen in de verschillende aspecten van een verhaal. Welke onderdelen zijn bepalend voor een goed verhaal? Welke motieven worden ingezet? Welke archetypen worden gebruikt en hoe zijn ze een metafoor voor processen in de werkelijkheid?

In deze video behandelen we het archetype van de Trickster en de Shapeshifter in films en verhalen. We laten zien hoe dit optreedt in teams maar ook in de samenleving, en hoe je van deze mechanismen gebruik kunt maken om zelf goede verhalen te vertellen.

De Trickster is een archetype dat in bijna alle verhalen van over de hele wereld voorkomt. De Trickster verwart en verrast. Hij of zij kan een positief effect hebben maar ook negatief uitwerken. De Trickster is vaak ook een Shapeshifter, iemand die van gedaante kan veranderen. In de dierenwereld zien we dit bijvoorbeeld bij de kameleon en de octopus, of bijvoorbeeld dieren zoals vlinders die een tekening hebben waardoor ze iets anders lijken en goed opgaan in de omgeving. In de mensenwereld zien we het archetype terug in de cabaretier, de acteur, maar ook de politicus. In boeken en films zijn het vaak de charmante boeven, wat op zich weer verwarrend is en dus goed past bij het archetype.

Het afwijkende, verrassende en veelal ook relativerende aspect van de Trickster en de Shapeshifter noemen we Divergentie. Divergentie heeft als tegenpool Convergentie, dat juist eenduidigheid, consistentie, focus en waarheidsvinding vertegenwoordigt. Divergentie en Convergentie zijn geen twee gescheiden werelden. Zo kan Divergentie worden gebruikt om eenduidigheid te bevorderen. En Convergentie kan worden gebruikt om verwarring te scheppen.

We gaan de processen van Divergentie en Convergentie nu nader bekijken aan de hand van een aantal filmvoorbeelden. Het eerste voorbeeld komt uit de film The Thomas Crown Affair en gaat over een Trickster die gebruik maakt van de verwarringstechniek eenvormigheid.

De hoofdpersoon, Thomas Crown, is een verveelde miljardair die zijn eigen schilderij steelt uit een zwaar bewaakt museum en dit schilderij onverwacht ook weer terug hangt. Hier zien we hoe hij met zijn opvallende, afwijkende en daarmee herkenbare kleding (divergentie) eerst de aandacht naar zich toe trekt (convergentie) en vervolgens weet te ontsnappen in de menigte doordat hij veel dubbelgangers heeft geregeld. De aanvankelijk goed gefocuste politie (convergentie) is dan snel de weg kwijt (divergentie).

Deze verwarringstechniek wordt door machthebbers ook toegepast, en heet dan ‘feed them shit’. Een eenvormige maar schijnbaar veelzijdige massa van informatie verwart de bevolking en maakt manipulatie mogelijk.

We zien deze methode ook in de film Il Mostro (het monster). Roberto Benigni speelt een onhandige kluns die door een serie misverstanden wordt verdacht van massamoord. De verdenking maakt dat hij zich ook crimineler gaat gedragen. Hier berooft hij een supermarkt door in de menigte te verdwijnen met alle gestolen waren.

Merk op dat de overweldigende eenvormigheid van het alarm de signaalwaarde ervan vermindert. Een andere benaming voor dit fenomeen is ‘to cry wolf’, gebaseerd op een verhaal van een verveelde schapenhoeder die voor de lol iedereen optrommelt door te roepen dat er een wolf bij de schapen is terwijl dat niet zo is. Op het moment dat er echt een wolf is heeft hij zijn geloofwaardigheid verspeeld en luistert niemand meer naar zijn oproep.

Ook in teamsamenwerking komt dit trickster / shapeshifter-motief veelvuldig voor. Het meest klassieke voorbeeld is misschien de apotheose van Spartacus, waarbij alle overlevenden van de Romeinse strafexpeditie solidair zijn met hun leider:

In een moderne versie zien we dit motief bijvoorbeeld in de televisieserie Grey’s Anatomy waar een van de teamleden een ongeoorloofde handeling heeft verricht uit liefde voor een patiënt met wie ze een relatie had. Haar collega’s willen niet dat ze wordt ontslagen en claimen de fout allemaal voor zichzelf.

De leidinggevende kan hierdoor niet doeltreffend straffen. Ook wij als kijkers weten niet goed of we de solidariteit moeten bewonderen of de leidinggevende gelijk moeten geven.

In de politiek wordt dit fenomeen ook wel ‘the school of fish’ genoemd. Als iedereen fout is, kan niemand worden aangewezen als schuldige.

Het derde en laatste voorbeeld komt uit de televisieserie PanAm. De purser heeft tegen de regels in een vluchtelinge aan boord van haar vliegtuig genomen en kan daar zwaar voor worden gestraft. Haar collega’s nemen het met dezelfde methode voor haar op en de straf wordt ontlopen.

In teamontwikkeling kun je deze Tricksters en Shapeshifters als ideale vorm van solidariteit zien, maar ook als insubordinatie. Als je in het team zit, wordt het ook weer anders beleefd dan als je het team van buitenaf moet overzien en moet inpassen in een groter geheel.

In veel organisaties zien we momenteel een hoge mate van onrust waardoor er op één niveau veel lijkt te gebeuren terwijl er op een ander niveau eigenlijk niets verandert. De Fransen noemen dit ‘plus ça change, plus ça reste la même chose’. Hoe meer iets verandert, hoe meer het hetzelfde blijft. Dus een constante verandering in de organisatie kan maken dat er eigenlijk niets verandert.

We eindigen met twee teamvoorbeelden waarbij de eenvormigheid en de solidariteit zowel het team als uiteindelijk het grotere geheel hebben gediend: Coach Carter en The Imitation Game.

Het eerste fragment komt uit de film Coach Carter:

Tot slot een fragment uit The Imitation Game:

Hoeveel verwarrende eenvormigheid heerst er in jullie team? Op welke manier zijn de teamleden solidair? En hoe dient dit de samenwerking en de samenleving als geheel?

Double Healix Triple-T helpt teams naar hun optimale niveau van functioneren met oog voor teamfasen, teamrollen, teamleiderschap en teamdynamiek. Dit doen we in trainingen, maar ook met ons nieuwste product: het kaartspel Breng je team in kaart.

Kijk op DoubleHealix.com/teamontwikkeling voor alle informatie.