De kracht van metaforen

Het proces van Upcycling is de kern van leiderschapsontwikkeling: hoe kunnen we als mens, team, organisatie, maatschappij en mensheid transformeren naar steeds hogere niveaus van bewustzijn, compassie en rechtvaardigheid? Voel jij ook het belang van deze vraag? De Double Healix training Upcycling van Leiderschap biedt een kader voor alle belangrijke componenten van leiderschap. Ze geeft richtlijnen om een eigen visie op leiderschap verder te ontwikkelen, gerelateerd aan de huidige maatschappelijke urgenties en het leveren van een bijdrage aan een gezonde, vrije en bezielde samenleving. De training wordt gegeven door internationaal leiderschapstrainer Manfred van Doorn aan de hand van inspirerende filmfragmenten. Samen zoeken we naar de contouren van een gezonde toekomst.

Een van de beste oefeningen die je kunt doen, is om gebeurtenissen te zien als metafoor van iets groters. Een zaadje planten kun je letterlijk nemen of als verwijzing naar een ander, meer omvattend proces. In deze video geven we een voorbeeld van hoe je naar een – schijnbaar simpele – filmscène kunt kijken en er lessen voor de mensheid uit kunt halen. We gebruiken daarvoor het bijna zeventig jaar oude meesterwerk Marty.

Verbatim:

Het gebruik van metaforen stelt ons in staat om via vergelijkingen met elkaar te communiceren. Ze helpen ons om achterliggende principes en concepten bewust te worden. Het benaderen van gebeurtenissen als metafoor helpt ons om patronen te herkennen en te generaliseren. Een metafoor is een gebeurtenis die kan worden overgedragen naar een andere betekenislaag. Je leert van iets kleins en vertaalt het naar grotere patronen. En daarmee kun je dus bekendheid opdoen met andere gebieden zonder deze eerder te hebben ervaren. Je leert de onderliggende concepten van gebeurtenissen herkennen. Daarmee wordt de geschiedenis behapbaar en kunnen we er meer grip op krijgen. Wij noemen dit schaalbaar denken: Upcycling van Leiderschap.

In deze video willen we een voorbeeld geven van enkele belangrijke morele dilemma’s die zich op kleine schaal voordoen en die vragen in zich dragen waarmee we als hele mensheid worstelen.

We gaan kijken naar twee scènes uit een bijna 80 jaar oude film: Marty.

In deze Oscar-winnende vertelling speelt Ernest Borgnine de rol van Marty, een eenvoudige slager die op 34-jarige leeftijd nog bij zijn moeder woont. Hij heeft geen geluk bij de vrouwen omdat hij klein, gezet en lelijk wordt gevonden. Hopend op een wonder gaat hij toch nog geregeld naar bars en dansgelegenheden. Dan gebeurt er dit:

Filmfragment: 1e scène uit Marty; Man biedt 5 dollar aan

Dit is een belangrijk proces: Marty reageert oprecht verontwaardigd over de manier waarop de andere man zijn schuldgevoel probeert af te kopen. 

Om deze interactie recht te doen, kunnen we een kwadrant maken van de morele waarden die beide mannen uitdragen en hoe ze ieder op hun eigen manier ambivalent zijn.

Kwadrant:

	Man die 5 dollar aanbiedt	Marty
Oppervlakkig	Calculerend	Spontaan gewetensvol
Onder de oppervlakte	Worstelend met geweten	Calculerend

De man die teleurgesteld is in zijn blind date vreest dat hij haar kwetst door direct en eerlijk te zijn. Hij probeert zijn bezwaarde geweten af te kopen door een verhaal op te hangen waarmee hij kan ontsnappen naar een voor hem meer aantrekkelijkere vrouw. Hij heeft dus geld over voor het verminderen van zijn schuldgevoel.

Dit is een belangrijk menselijk proces van vertalen van schadelijkheid naar geld.

Je kunt dit afkopen dus zien als metafoor voor een groter proces waarbij mensen die iets meer geluk hebben – met hun uiterlijk, hun intelligentie of hun geboorteplek – een weg zoeken naar het afkopen van hun geweten. Wat hier in het klein gebeurt, zien we op grotere schaal ook terug in de zogenaamde carbon credits. 

Filmfragment: Barbara Baarsma

Dit is een algemeen menselijk dilemma: hoeveel inkomensongelijkheid is nog goed hanteerbaar? Hoeveel kans krijgen de achtergestelden? Baarsma’s voorstel stuitte op een weerstand die vergelijkbaar was met de verontwaardiging van Marty.

Marty kun je zien als gewetensvol slachtoffer van zijn uiterlijk en komaf. Maar hij is geen heilige. Hij slaat de 5 dollar terecht als ongepast af, maar gaat wel op onderzoek uit. Als de afgewezen vrouw gekwetst naar het balkon vlucht, is hij er op tijd bij om haar op te vangen. Hij meldt haar niet van zijn voorkennis en als zodanig is ook hij te zien als een calculerende burger. Ook de vrouw op haar beurt lijkt twee niveaus van bewustzijn te hebben: ze is slachtoffer van haar voor de zoveelste keer afgewezen zijn èn ze grijpt haar kans door met veel overtuiging om de nek van een veemde, maar belangstellende man te vallen.

Ze gaat in op zijn voorstel om te dansen en hij is confronterend in zijn eerlijkheid:

Filmfragment: 2e scène uit Marty

Het gebruik van de metafoor helpt ons om de achterliggende universele vraagstukken te herkennen en te waarderen. Als mensen niet voldoen aan onze culturele eis omtrent uiterlijke schoonheid, zijn ze dan minderwaardig? Als ze niet hoog intelligent zijn, verklaren we ze dan tot useless eaters?

Marty benadrukt dat zijn moeder hartstochtelijk van zijn vader hield, ondanks zijn lelijke uiterlijk. En zowel zijn vader als Marty dienen de samenleving als eerlijke ondernemers.

De les die we uit deze metafoor kunnen trekken, is dat intelligentie, schoonheid en rijke komaf niet zaligmakend zijn. Het gaat uiteindelijk om liefde, werklust en het vermogen om bij te dragen aan een groter geheel en het betrekken van zoveel mogelijk mensen in de samenleving.

Tegelijk moeten we oppassen voor het verheerlijken van slachtofferschap. Het feit dat iemand onrechtvaardig wordt behandeld, maakt hem of haar niet automatisch moreel superieur. We zien dat de twee achtergestelden in de scène ook hun kansen inschatten en het beste maken van de omstandigheden.

Het benaderen van deze gebeurtenissen als metafoor helpt ons om de onderliggende patronen te herkennen. Op basis van de diepere laag kunnen we een balans zoeken tussen oprecht gewetensvol handelen en pragmatisch gebruik maken van geboden kansen. In deze korte scène worden we ook geholpen om bezig te zijn met de vraag: wat gaat ons uiteindelijk dichter bij de liefde brengen: uiterlijke status of innerlijke rijkdom?

Ook helpt de scène bij de vraag: moeten we ons schuldgevoel blijven afkopen? Of kunnen we de problemen meer direct aanpakken? Is het vertalen van gevoel in geld niet precies de oorzaak van het probleem? Moeten we misschien juist minder in geld gaan vertalen? Moeten we misschien naar een ander geldsysteem dat niet overal een verdienmodel van maakt?

Het werken met metaforen is een van de uitgangspunten van de training Upcycling van Leiderschap. Dit helpt je onder de oppervlakte te kijken, patronen te herkennen en kleine gebeurtenissen te vertalen naar gevolgen op team-, organisatie- of wereldschaal.