Je kunt wel / niet worden wat je wilt

In onze maatschappij zijn er iconen die telkens als voorbeeld van goed leiderschap zichtbaar zijn. Als voorbeeld neem ik Nelson Mandela. Zijn beeltenis staat voor veel mensen gelijk aan leiderschap, integriteit en positieve impact. Vanwege de goede dingen die hij voor zijn gemeenschap heeft gedaan is hij een voorbeeld om na te streven. Bewust of onbewust horen we de boodschap in ons hoofd: ‘Kon ik maar worden zoals Nelson Mandela’.

De liberale mythe

‘Je kunt worden wat je wilt’ is een motiverende zin die we elkaar regelmatig voorhouden om te stimuleren onze doelen na te jagen. Yuval Harari noemt dit de ‘liberale mythe’. Het is een hoopvolle zin die deels waar is, maar voor een belangrijk deel ook onwaar. We kunnen simpelweg niet allemaal Nelson Mandela’s zijn. Ja, er zijn veel rags to riches voorbeelden die laten zien dat de meest onwaarschijnlijke ontwikkelingen mogelijk zijn, en dat zijn geen leugens. Maar dat zijn uitzonderingen. Ze ondersteunen wel ons gevoel – ook al is het een illusie – dat we alles kunnen worden wat we willen. Maar in de praktijk zijn de mogelijkheden afgebakend, onder andere bepaald door de welvarendheid van je ouders en het land / de gemeenschap waarin je wordt geboren.

Dit klinkt wat pessimistisch, maar er zijn twee menselijke eigenschappen die ons niet afremmen om alsnog onze dromen na te streven: We hebben hoop en we kunnen ons schikken in zeer diverse situaties.

Een leider is een handelaar in hoop’

Napoleon Bonaparte

Hoop

Als mensen hebben we een bijna onuitputtelijke energie om onszelf en onze omgeving ‘beter’ te maken. Daar geeft iedereen een persoonlijke invulling aan, en er zijn ook momenten dat we de hoop verliezen. Maar als mensheid zijn we constant bezig om onze dromen, vergezichten en stippen op de horizon te realiseren. Onze hersens zijn erop ingesteld om onszelf te vertellen dat het later beter is, en dat tot uitvoering te brengen. Dit wordt door simpele experimenten ook bevestigd. Zo is onderzocht dat mensen voor zichzelf bijna altijd een positieve financiële prognose maken. We rekenen ons mentaal rijk omdat we denken dat het later beter zal gaan (en daarom geven we nu soms teveel geld uit, waarmee we die prognose juist weer onderuit halen).

Schikken

Tegelijkertijd hoort het bij ons dat we bij tegenvallende resultaten, of als de realiteit ons heeft ingehaald, ons kunnen schikken naar de situatie zoals hij is. Om onze geestelijke gezondheid te bewaren stellen we onze verwachtingen bij als het niet is gelukt minister-president of wereldkampioen te worden. ‘Ik ben toch ver gekomen’, ‘hier zit ik eigenlijk precies goed op mijn plek’, ‘het zat er misschien toch niet in’, ‘ik verdien eigenlijk wel genoeg’, en ‘de vrienden die ik hier heb zijn eigenlijk belangrijker dan eenzaam aan de top’. Dit kan werkelijk waar zijn, maar we proberen onze gedachten vaak ook consistent te maken met wat er gebeurt (cognitief consistent maken).

Er zijn uitzonderingen, maar het niet vervullen van onze dromen leidt meestal niet tot een depressie. Bovendien leven onze dromen vaak in een deel van onze hersens door, en ervaren we er plezier aan om die plek soms te bezoeken, ondanks dat we weten dat de kans dat we ze realiseren steeds kleiner wordt. Dat blijkt geen probleem te zijn.

Kijk bijvoorbeeld naar de speech die Hillary Clinton gaf toen duidelijk was dat Obama had gewonnen. Ze heeft net moeten schikken én houdt de hoop in stand.

De realiteit van de illusie

Wij als Double Healix werken met mensen aan persoonlijkheidsontwikkeling. We ondersteunen mensen in het zichzelf in kaart brengen, een stip op de horizon te zetten en daar naartoe te leven. We faciliteren ontwikkeling, waarbij we aanmoedigen wat iemand wil zijn in het licht van wat de wereld nu nodig heeft, en we tegelijkertijd accepteren dat we zijn wie we zijn. De motivatie om te ontwikkelen is eigenlijk het enige dat we kunnen stimuleren door nastrevenswaardige voorbeelden te geven.

Ter illustratie geef ik deze scène uit de film Love, Rosie (2014). Rosie, een jonge Engelse meid, wil gaan studeren in Amerika. Haar moeder houdt haar tegen, haar vader steunt haar

We zien een vader die zijn dochter succesvol motiveert – inclusief de zojuist besproken illusie. Maar we zien ook een vader die een splitsing aanbrengt tussen hem en zijn vrouw. De dochter moet kiezen wie ze wil plezieren en wiens wrok ze zal verduren. Hadden we beter Nelson Mandela kunnen laten zien? Ja en nee.

Ondanks dat ‘perfecte’ voorbeelden van menselijke ontwikkeling motiveren om met onszelf aan de slag te gaan, geven ze vaak weinig handvatten voor de uitvoering daarvan. Bovendien kunnen ze soms juist relatief demotiverend werken omdat het als onhaalbaar wordt ervaren. Om even bij Nelson Mandela te blijven: tussen ‘Mandela de gewelddadige activist’ en ‘Mandela de vredelievende verbinder’ zat 28 jaar gevangenis. Daar heb je praktisch gezien eigenlijk niet zoveel aan voor je eigen ontwikkelingspad. Want wat moet je dan precies doen om de indrukwekkende competenties te ontwikkelen die Mandela hielpen zijn positieve impact te hebben?

Dan is een coping model zoals de vader van Rosie soms veel effectiever. We zien een tamelijk gemiddelde persoon die voldoende fouten maakt maar het toch lukt om zijn dochter te motiveren om te gaan studeren en een stip op de horizon te zetten.

Mastery models en Coping models

Coping models zijn haalbare voorbeelden. Voorbeelden die bijna gewoon lijken, maar iets wel heel goed doen (en genoeg andere dingen niet). Een coping model is het alternatief op een mastery model, een ‘perfect’ voorbeeld. Een coping model heeft meer praktische impact dan een mastery model, waar een mastery model vaak meer kracht heeft om een motiverend droombeeld neer te zetten. Een beeld dat bevestigt dat je kunt worden wat je wilt. Als je trouwens iets dieper graaft zijn veel mastery models ook coping models. Mandela heeft – heel menselijk – ook genoeg steken laten vallen zoals bij de financiële inrichting van Zuid-Afrika en op privé gebied.

Voor leiders is het belangrijk om altijd wat meer te geloven dan wat realistisch te onderbouwen valt, zonder de grip op de realiteit te verliezen. De reikwijdte van een leider tussen realisme en droom is daardoor wat groter dan gemiddeld. Het succes van een leider wordt bepaald door de manier waarop zij of hij die afstand daadwerkelijk overbrugt.

Trainingen

Maak in één dag kennis met de belangrijkste aspecten van het Double Healix model voor Leiderschap tijdens de training Double Healix in a Day. Een engagerende reis door het universele verhaal dat we als mens allemaal op onze eigen manier doorleven, op telkens hogere niveaus van begrip en complexiteit. Vind tijdens deze training de juiste motieven die als bron kunnen worden gebruikt voor persoonlijke, professionele en maatschappelijke ontwikkeling.

Wellicht interessant?